İş sözleşmesinin tanımı İş Kanununda yapılmıştır ve bu tanım şu şekildedir: “İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.” Bir sözleşmenin iş sözleşmesi kapsamına girebilmesi için işçinin işverene bağımlı olarak iş görmesi, ondan ücret alması gerekir aksi halde iş sözleşmesinden bahsedilemez. İş sözleşmesi sürekli borç ilişkisi doğuran bir sözleşmedir.
Fesih Nedir?
Fesih, sözleşmenin sonuçlarını ileri dönük olarak ortadan kaldıran bozucu yenilik doğuran bir haktır ve fesih halinde diğer tarafın sözleşmeyi sona erdirme rızası aranmaz. Fesih hakkının kullanılması şarta bağlanamaz ve bir kez kullanılabilir. Fesih hakkının kullanılması için fesih bildiriminde bulunulması gerekir. İş kanuna göre fesih bildirimi belirsiz süreli iş sözleşmeleri için söz konusu olabilir.
İş sözleşmesi feshedilecekse o halde fesih bildiriminde bulunulmalıdır. Fesih bildiriminde bulunma süresi kıdeme göre değişir.
İşçinin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshini Oluşturan Haller
İş kanununun 24. Maddesine göre bazı durumlar oluşmuşsa o halde işçi sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Bu hallerde iş sözleşmesini süresinin bitmesinin beklenmesine veya belirsiz süreli iş sözleşmelerinde bildirim sürelerine uyulmasına gerek yoktur. Sözleşme derhal feshedilebilir.
İş Kanununun 24. Maddesi:
Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:
I. Sağlık sebepleri:
a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.
II. Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.
d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.
III. Zorlayıcı sebepler:
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
İş sözleşmesinin sağlık nedenleriyle feshedilmesinin ilk durumu işçinin sağlığı veya yaşamının tehlikeli olmasıdır. İşin niteliğinden kaynaklı olmasa dahi işçinin sağlığını veya yaşamını tehdit eden bir durum varsa uygulamada bu geçerli neden olarak kabul edilmektedir. Burada tehlikenin belirlenmesinde sübjektif hususlar dikkate alınır. İkinci durumsa yakın temasta bulunulan işveren veya işçinin bulaşıcı veyahut işçinin işiyle bağdaşmayan hastalığa tutulmasıdır. Bulaşıcı hastalığın tanımı yapılmamakla beraber ciddi sayılabilecek derecede olması gereklidir. Örneğin sıradan bir grip bu kapsama girmez.
Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri durumlarla ilgili olarak kanundan açıkça anlaşıldığı üzere kanunda sayılan durumlar numerus clauses değildir, bunlara benzer başka olgular da haklı nedenle fesih sebebi olabilir. Taraflar iş sözleşmesini ifa ederken doğruluk ve dürüstlük kurallarına uymak suretiyle güveni sağlamak zorundadır. İşçi ve işveren arasında kurulan iş ilişkisi başka yükümlülüklerin de doğmasına sebep olur, taraflar bunlara uygun davranmalıdır.
Zorlayıcı nedenle ilgili olarak, eğer böyle bir nedenle iş bir haftadan fazla süre duruyorsa o halde işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Zorlayıcı neden objektif değerlendirildiğinde kaçınılması mümkün olmayan, öngörülemeyen ve harici bir olaydır. Bir sebebin zorlayıcı neden sayılabilmesi için dıştan gelmesi gerekir. İşçinin kendisinden veya işletmeden kaynaklanan nedenler bu bakımdan zorlayıcı neden sayılmaz.
Haklı Nedenle Fesihte Hak Düşürücü Süre
Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymama sebeplerle sözleşmenin feshedilebilmesi için kanunda bahsi geçen durumların öğrenilmesinden itibaren 6 gün içinde ve herhalde 1 yıl içinde fesih hakkının kullanılması gerekir. Feshin sonuçları bildirilenin hakimiyet alanına girdikten sonra doğar.
Fesih hakkının bu haklı nedenlerle feshi durumunda gerekli koşullar sağlandıysa işçi, kıdem tazminatına hak kazanır.
KAYNAKÇA
Çelik, Nuri; Caniklioğlu, Nurşen; Canbolat, Talat. İş Hukuku Dersleri. Beta Yayınları. İstanbul.
Kalkan, Arif. İş Sözleşmesinde Fesih Halleri. 2018
Sümer Önder, Aslı. İşçinin İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshi. Ankara. 2011